Wakacje w tropikach to spełnienie marzeń – słońce, plaże, egzotyczne jedzenie i przygody na każdym kroku. Przed zanurzeniem się w rajskiej scenerii warto pamiętać, że tropiki to nie tylko raj dla turystów, ale także dla różnych wirusów i bakterii. Choroby tropikalne, o których na co dzień nie mamy pojęcia, mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza jeśli nie jesteśmy odpowiednio przygotowani. Zanim więc rzucisz się w wir wakacyjnych atrakcji, sprawdź, jakich chorób najlepiej unikać i co zrobić, żeby urlop zamiast spędzić na plaży, a nie w szpitalu. W tym artykule przyjrzymy się najczęściej występującym chorobom tropikalnym, ich objawom i sposobom zapobiegania, by wakacje nie zamieniły się w walkę o zdrowie.
Choroby zakaźne w krajach tropikalnych mają wiele przyczyn, które związane są zarówno z warunkami naturalnymi, jak i społecznymi, ekonomicznymi oraz zdrowotnymi. Oto główne czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w tych regionach:
1. Klimat tropikalny, czyli wysoka temperatura i wilgotność w tropikach stwarzają idealne warunki do rozwoju wielu patogenów, takich jak bakterie, wirusy i pasożyty. Długotrwałe opady deszczu i stojąca woda sprzyjają rozmnażaniu się komarów, które są wektorem wielu chorób, jak malaria, dengę, żółta febra czy chikungunya.
2. Brak dostępu do czystej wody. W wielu krajach tropikalnych problemy z zaopatrzeniem w czystą wodę pitną oraz brak odpowiednich systemów kanalizacyjnych prowadzą do zanieczyszczenia wody fekaliami. Sprzyja to rozprzestrzenianiu się chorób takich jak cholera, dur brzuszny, czerwonka czy infekcje pasożytnicze.
3. Niedostateczna opieka zdrowotna, brak dostępu do nowoczesnej opieki medycznej i trudności w diagnostyce chorób powodują, że choroby zakaźne są częściej ignorowane, a pacjenci nie otrzymują odpowiedniego leczenia. W wielu tropikalnych rejonach ludzie żyją w bardzo ciasnych, przeludnionych warunkach, gdzie brak przestrzeni i odpowiednich warunków sanitarnych sprzyja szybkiemu rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych.
4. Niska świadomość na temat higieny, szczególnie w mniej rozwiniętych regionach, może prowadzić do rozprzestrzeniania się infekcji. Brak mycia rąk, nieprawidłowe przechowywanie żywności i picie nieczystej wody to czynniki, które przyczyniają się do rozwoju chorób zakaźnych. W krajach tropikalnych często brakuje odpowiedniej edukacji zdrowotnej, co utrudnia mieszkańcom rozpoznawanie objawów chorób zakaźnych i podjęcie odpowiednich działań prewencyjnych. Z tego powodu choroby mogą nie być traktowane poważnie, co sprzyja ich dalszemu rozprzestrzenianiu.
5. Niedostateczna liczba szczepień. W wielu krajach tropikalnych dostęp do szczepień jest ograniczony, co zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się chorób, które można by łatwo kontrolować, takich jak odra, polio, dur brzuszny czy żółta febra. Do roznoszenia chorób poza tereny epidemiologiczne przyczyniają się również turyści ignorujący zalecenia zdrowotne i unikający niezbędnych przed wyjazdem szczepień.
Wszystkie te czynniki składają się na wysokie ryzyko zachorowań na choroby zakaźne w krajach tropikalnych, dlatego szczególnie ważne jest przestrzeganie zasad higieny, profilaktyki, a także stosowanie odpowiednich szczepień przed podróżą.
Najczęstsze choroby tropikalne
Tropikalne strefy charakteryzują się wysoką wilgotnością i temperaturą, co sprzyja rozwojowi wielu zakaźnych drobnoustrojów. Skutki niektórych chorób możemy odczuwać natychmiast, a innych dopiero po powrocie z wakacji. Poniżej znajdują się najczęściej występujące choroby, z którymi mogą borykać się źle przygotowani podróżnicy:
Żółta febra [1]
to wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary, głównie z rodzaju Aedes i Haemagogus. Choroba występuje głównie w tropikalnych regionach Afryki i Ameryki Łacińskiej. Wirus powoduje zapalenie wątroby, a jednym z charakterystycznych objawów jest żółtaczka, czyli zażółcenie skóry i białek oczu. Objawy żółtej febry pojawiają się zazwyczaj 3-6 dni po ukąszeniu przez zakażonego komara i mogą obejmować: gorączkę, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśni, nudności i wymioty. W cięższych przypadkach choroba może prowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek, a także krwawień wewnętrznych. W najgorszych przypadkach może zakończyć się śmiercią.
Dur brzuszny (znany również jako tyfus) [2]
to poważna choroba zakaźna wywoływana przez bakterie Salmonella enterica serotyp Typhi. Występuje w krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Choroba przenosi się głównie przez spożycie skażonej wody lub żywności, lub kontakt z osobą zakażoną. Objawy duru brzusznego pojawiają się zazwyczaj po 6, a nawet 30 dniach od kontaktu z patogenem i mogą obejmować: wysoką gorączkę, ból głowy, bóle brzucha, osłabienie, utratę apetytu, wysypkę skórną (tzw. plamy brudnego różu), czasem zaparcia lub biegunkę. W przypadku zaniechania leczenia dur brzuszny może prowadzić do powikłań, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, uszkodzenie jelit, a w skrajnych przypadkach do śmierci. Dur brzuszny można skutecznie leczyć za pomocą antybiotyków, jednak w niektórych przypadkach, zwłaszcza bez szybkiej interwencji medycznej, może prowadzić do poważnych i długotrwałych komplikacji zdrowotnych.
Malaria [3]
to choroba zakaźna wywoływana przez pasożyty z rodzaju Plasmodium, które przenoszą się na człowieka poprzez ukąszenia zainfekowanych komarów z rodzaju Anopheles. Malaria występuje głównie w tropikalnych i subtropikalnych rejonach świata, szczególnie w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej i na niektórych wyspach Pacyfiku. Objawy malarii pojawiają się zazwyczaj od 7 do 30 dni po ukąszeniu zakażonego komara i przez turystów często mylone są z grypą. Objawy obejmują: gorączkę (często napadową), dreszcze, bóle głowy, bóle mięśni, osłabienie, nudności i wymioty. W cięższych przypadkach malaria może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak niewydolność nerek, uszkodzenie mózgu, anemia, a w skrajnych sytuacjach – do śmierci. Malarię leczy się za pomocą leków przeciwpasożytniczych, ale jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i leczona, może być śmiertelna.
Cholera [4]
to ostra choroba zakaźna wywoływana przez bakterię Vibrio cholerae. Jest to choroba biegunkowa, która przenosi się głównie poprzez spożycie skażonej wody lub żywności, zwłaszcza w warunkach złej higieny sanitarnej. Cholera występuje najczęściej w rejonach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Objawy cholery pojawiają się zwykle od 12 godzin do 5 dni po zakażeniu i obejmują: obfite, wodniste biegunki (tzw. "woda ryżowa"), wymioty, odwodnienie organizmu, które może prowadzić do szybkiej utraty wagi i osłabienia, skurcze mięśni, w skrajnych przypadkach, bez odpowiedniego leczenia, może dojść do wstrząsu i śmierci. Najważniejsze w leczeniu tej choroby jest szybkie uzupełnianie utraconych płynów i elektrolitów (rehydratacja) oraz, w niektórych przypadkach, stosowanie antybiotyków.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) [6]
to choroba zakaźna, która może występować nie tylko w krajach tropikalnych, ale jest wyjątkowo częsta w tych rejonach. Wirus wywołujący tę groźną chorobę atakuje wątrobę, prowadząc do jej zapalenia, co może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. W krajach tropikalnych, gdzie warunki sanitarne i higieniczne mogą być gorsze, ryzyko zakażenia jest bardzo wysokie. Objawy mogą być ostre lub przewlekłe, zazwyczaj obejmują gorączkę, bóle brzucha, nudności i wymioty, żółtaczkę (zażółcenie skóry i oczu), ciemny mocz i jasne stolce. Nieleczone zapalenie wątroby może prowadzić do jej marskości, zwiększa także ryzyko zachorowania na nowotwory tego narządu.
Wścieklizna [7]
to poważna, zagrażająca życiu choroba zakaźna, wywołana przez wirus wścieklizny (rabies virus). Zakażenie tym wirusem zwykle następuje przez kontakt ze śliną zakażonego zwierzęcia, w wyniku ugryzienie lub zadrapania. Najczęstszym źródłem choroby są bezpańskie psy. Wścieklizna atakuje układ nerwowy, w tym mózg i rdzeń kręgowy, prowadząc do poważnych objawów neurologicznych.
Początkowe objawy wścieklizny mogą wystąpić dopiero 1-3 miesiące po zainfekowaniu wirusem. Pojawia się gorączka, ból głowy, wahania nastroju oraz ból i obrzęk w miejscu ugryzienia. Objawy neurologiczne, towarzyszące wściekliźnie, to stan niepokoju i pobudzenia, omamy, zaburzenia oddychania, napady padaczkowe i paraliż.
Wścieklizna jest chorobą nieuleczalną, a śmierć następuje zazwyczaj kilka tygodni po wystąpieniu objawów neurologicznych, dlatego szybka reakcja w przypadku potencjalnego kontaktu z wirusem jest kluczowa. Szczepionka przeciwko wściekliźnie jest skutecznym środkiem zapobiegającym rozwojowi tej niebezpiecznej choroby, jeśli zostanie podana w krótkim czasie po ekspozycji na wirusa. Niestety w krajach tropikalnych dostęp do służby zdrowia jest zazwyczaj utrudniony, a lecznice mogą nie dysponować ratującymi życie lekami. Z tego względu rozsądnym pomysłem jest profilaktyczne podanie szczepionki przeciwko wściekliźnie jeszcze przed wyjazdem.
Zabezpiecz się, zanim wyjedziesz w tropiki
Przygotowanie do wyjazdu w tropiki to nie tylko kwestia spakowania walizki i zaplanowania atrakcji turystycznych, ale także dbania o zdrowie i bezpieczeństwo. Dlatego przed podróżą warto pomyśleć o odpowiednich szczepieniach, które są pomocne w ochronie przed chorobami typowymi dla tych regionów. Szczepionki [8] mogą uratować nie tylko zdrowie, ale również życie osobom podróżującym do egzotycznych krajów.
Szczepionki przeciw chorobom tropikalnym działają na zasadzie stymulowania układu immunologicznego do wytworzenia odporności (tzw. pamięci immunologicznej) na konkretne patogeny (wirusy lub bakterie). Szczepienia przed podróżami do tropików chronią nie tylko przed bezpośrednimi zagrożeniami zdrowotnymi, ale również mogą zmniejszyć ryzyko epidemii w danym regionie.
Przed wyjazdem warto skonsultować się z lekarzem, który pomoże dostosować plan szczepień do konkretnego miejsca i typu podróży. Szczepienia najlepiej zacząć co najmniej 4-6 tygodni przed planowaną podróżą, aby zapewnić organizmowi odpowiednią odporność. Ważnym elementem bezpieczeństwa szczepień jest indywidualne podejście do pacjenta. Lekarze medycyny podróży zalecają odpowiednie szczepienia w zależności od: miejsca podróży, czasu pobytu, stylu podróży (np. czy planujemy pobyt w miastach, czy na obszarach wiejskich), a także wieku, stanu zdrowia i historii chorób podróżującego.
Przed podróżą warto również sprawdzić, które szczepionki są wymagane lub zalecane w danym kraju – niektóre państwa nie akceptują turystów bez szczepień w kierunku konkretnych chorób zakaźnych. Będąc już w miejscu docelowym należy dodatkowo przestrzegać zasad higieny, stosować środki odstraszające owady i unikać ryzykownych zachowań. Pomoże to w zapewnieniu sobie zdrowia i bezpieczeństwa podczas podróży oraz korzystaniu z uroków wakacji w tropikach.
Gdzie się udać po poradę?
W Polsce istnieje kilka ośrodków specjalizujących się w tematyce chorób tropikalnych. Oferują one diagnostykę, leczenie i profilaktykę chorób tropikalnych, w tym chorób pasożytniczych, wirusowych i bakteryjnych. Lecznice oferują następujące usługi:
• Szczepienia: w zależności od miejsca docelowego, ośrodki oferują całą gamę szczepień ochronnych przed chorobami zakaźnymi.
• Konsultacje przed i po podróży: ośrodki pomagają podróżnym w planowaniu wyjazdów do rejonów tropikalnych, udzielając informacji o ryzyku chorób, zalecanych środkach ochrony i szczepieniach. Powracający turyści mogą profilaktycznie skontrolować swoje zdrowie, jeszcze zanim doświadczą objawów przywiezionej z wakacji choroby.
• Diagnostyka: w przypadku wystąpienia objawów po powrocie z podróży, pacjenci mogą skorzystać z diagnostyki chorób tropikalnych.
• Leczenie: osoby zarażone mogą liczyć na pomoc specjalistów i kompleksowe leczenie chorób zakaźnych.
Zapytaj o szczepienia swojego lekarza pierwszego kontaktu, który pokieruje cię w odpowiednie miejsce w celu uzyskania szczepionki. Informacje o punktach szczepień znajdują się na stronie www.gov.pl oraz w lokalnych oddziałach Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, potocznie zwanych sanepidami.
https://www.gov.pl/web/gis/zalecane-szczepienia-dla-podrozujacych
Możesz również skontaktować się ze specjalistycznymi ośrodkami zdrowotnymi w większych miastach:
1. Klinika Chorób Zakaźnych, Tropikalnych i Hepatologii
Adres: ul. Wolska 37, 01-201 Warszawa
2. Oddział Kliniczny Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych
Adres: ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań
3. Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej
Adres: Powstania Styczniowego 9B, 81-519 Gdynia
4. Poradnia Chorób Zakaźnych, Pasożytniczych i Tropikalnych, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr. Wł. Biegańskiego
Adres: ul. Gen. Karola Kniaziewicza 1/5, 91-347 Łódź
Planujesz wyjazd? Lepiej inwestować w bezpieczne przyjemności, zamiast zmagać się z poważnymi problemami zdrowotnymi po powrocie z wymarzonego urlopu. Ubezpiecz się nie tylko na wypadek utraty bagażu, ale także na wypadek problemów zdrowotnych. Nie zapomnij o szczepieniach dla siebie i swoich bliskich – to niezbędna inwestycja, która może ochronić Cię przed wielkimi kłopotami. Bon voyage!
Więcej informacji o obowiązkowych i zalecanych szczepieniach przed wyjazdem do wybranego kraju oraz listę placówek Medycyny Podróży w twoim województwie znajdziesz na stronie Szczepienia dla podróżujących.
Ankieta Przed tropikalną podróżą warto zabezpieczyć swoje zdrowie i skorzystać z dostępnych szczepionek. Czy jesteś świadoma/y zagrożeń związanych z wyjazdami do egzotycznych miejsc i wiesz, jak się przygotować?
Bibliografia:
1. P.F. da Costa Vasconcelos, J.A. Simões Quaresma, Yellow Fever, [w:] H. Melhorn, J.Heukelbach, Infectious Tropical Diseases and One Health in Latin America. Parasitology Research Monographs, 2022, t. 16, s.1-17.
2. K. Korzeniewski. Dur brzuszny. Medycyna Podróży [online], https://medycynatropikalna.pl/choroba/dur-brzuszny [dostęp:] 6.06.2022 r.
3. M.S. Datoo, M.H. Natama, A. Somé i in., Efficacy of a low-dose candidate malaria vaccine, R21 in adjuvant Matrix-M, with seasonal administration to children in Burkina Faso: a randomised controlled trial, „Lancet" 397(10287), 2021.
4. K. Korzeniewski. Cholera – choroba szczególnie niebezpieczna w krajach popularnych wśród turystów, „Wybrane problemy kliniczne" 4(1), 2020.
5. N. Khetarpal, I. Khanna, Dengue Fever: Causes, Complications, and Vaccine Strategies. J Immunol Res 2016.
6. Prof. dr hab. n. med. Anna Boroń-Kaczmarska, prof. dr hab. n. med. Alicja Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, PZWL, Warszawa 2017.
7. M. Sadkowska-Todys, Wścieklizna – aktualne problemy epidemiologiczne. „Polski Przegląd Neurologiczny" 2(1), 2006.
8. A. Barrett: Vaccines in the Tropics. Tropical Infectious Diseases: Principles, Pathogens and Practice. 2011 Apr 29:63–70.
MAT-PL-2402455-1.0-11/2024
